Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2021 оны 05 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2021 оны 5 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бугант, Зэлтэр, Хүдэр, Туул, голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 14 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 105.5 -206.4 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 05 сарын 10-нд авсан усны сорьцонд  MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж (цаашид ХА гэх)-аас биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.8 мгО/л буюу ХА-аас 1.2 дахин давсан бөгөөд голын дагуу бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Орхон гол, Орхон голын Орхон, Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 99.1 -261.3 мг/л-т хэлбэлзэж, Орхон-Шаамар хяналтын цэгээс авсан усны сорьцонд биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 3.7 мгО/л буюу ХА-аас 1.23 дахин давсан, Орхон-Орхон хяналтын цэгээс авсан усны сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.039 мгN/л буюу ХА-аас 1.95 дахин давсан бөгөөд голын дагуу бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Хараа гол, Хараа голын Баянгол хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 122.6 мг/л,  перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ийн агууламж 13.8 мгО/л буюу ХА-аас 1.38 дахин давсан  байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 55.2-58.2 мг/л,  ХА-аас  давсан үзүүлэлтгүй ба голын дагуу ус нь цэвэр  байна.

 Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 82.1 мг/л,  ХА-аас аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.66 мгN/л буюу  ХА-аас  1.32 дахин,  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.057 мгN/л буюу ХА-аас 2.85 дахин тус тус давж голын дагуу бохирдсон байна.

Зэлтэр гол, Зэлтэр голын Зэлтэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 173.0 мг/л,  аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.80 мгN/л буюу  ХА-аас  1.6 дахин давсан байна.

Хүдэр гол,  Хүдэр голын  Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 88.8 мг/л,  перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ийн агууламж 14.4 мгО/л буюу ХА-аас 1.44 дахин давсан байна.

Туул гол, Туул голын Орхонтуул  хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 158.4 мг/л,  нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.252 мгN/л буюу ХА-аас 12.6 дахин перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ийн агууламж 11.8 мгО/л буюу ХА-аас 1.18 дахин тус тус давж голын гольдролийн дагуу бохирдсон байна.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2021 оны 05 дугаар сарын 10-нд, Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал-Ус” ХХК-ны хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 72.2 %-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

2021 оны 05 дугаар сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

2 дугаар хүснэгт

Тайлбар: Ж/Б-жинлэгдэх бодис, БХХ₅-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, Нийт азот, MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Дүгнэлт: Зэлтэр, Ерөө гол маш цэвэр, Хараа,  Бугант,  Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хүдэр цэвэ, Туул гол бага бохир байлаа.

Энэ сард Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Урсгал Ус” ХХК-ны ЦБ-ийн цэвэрлэгээний чанар 72.2% ба цэвэршүүлээд гарч байгаа усанд Ж/Б-жинлэгдэх бодис 55.4 мг/л буюу MNS 4943:2015 стандарт дахь зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс 1.84 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч MNS 4943:2015 стандарт дахь зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс 3.0 дахин,  Нийт азот 16.772 мг/л буюу MNS 4943:2015 стандарт дахь зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс 1.12 дахин давсан байна.

Агаарын шинжилгээ: Сүхбаатар суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс хэтрээгүй байна. Агаарын чанарын 1-р харуулын 5-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их нь 0.006 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.015 мг/м³, хамгийн их нь 0.039 мг/м³, агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна. Нийт тоосны дундаж агууламж 0.017 мг/м³,  хамгийн их 0.091 мг/м³, PM10 тоосонцорын дундаж агууламж 0.019 мг/м³ байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.016 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.027 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.002 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.005 мг/м³ байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын ус хариуцсан инженер М.Өнөржаргал